एक्सपोर्ट जीएसटी अंतर्गत विनिमय दर
श्री. कौस्तुभ करंदीकर,ठाणे
वस्तूंचा पुरवठा
सीजीएसटी नियम, 2017 च्या नियम 34 (1) नुसार, करपात्र वस्तूंचे मूल्य निश्‍चित करण्यासाठी विनिमय दर हे कायद्याच्या कलम 12 नुसार अशा वस्तूंच्या पुरवठ्याच्या तारखेसाठी सीमा शुल्क अधिनियम, 1962 च्या कलम 14 अंतर्गत मंडळाने अधिसूचित केलेला लागू विनिमय दर असेल.
आत्ता अस्तित्वात असलेले कलम 80इ लागू असणार्‍या तरतुदींन्वये फक्त शैक्षणिक कर्जाचे व्याजच वजा मिळते.
सेवांचा पुरवठा
नियम 34 (2) नुसार, करपात्र सेवांचे मूल्य निश्‍चित करण्यासाठी विनिमय दर हा कायद्याच्या कलम 13 नुसार अशा सेवांच्या पुरवठ्याच्या तारखेसाठी सामान्यत: स्वीकृत लेखा तत्त्वांनुसार निर्धारित केलेला विनिमय दर असेल.
सामान्यत: स्वीकारलेली लेखांकनतत्त्वे (जीएएपी) हा लेखा मानकांचा एक संच आहे जो व्यवसायांद्वारे त्यांचे आर्थिक स्टेटमेंट तयार करण्यासाठी वापरला जातो. करपात्र सेवांसाठी विनिमय दर निश्‍चित करण्यासाठी जीएएपी खालीलप्रमाणे आहे :
- विनिमय दर हा भारतीय रिझर्व्ह बँकेने पुरवठ्याच्या तारखेस प्रसिद्ध केलेल्या संबंधित परकीय चलनाच्या खरेदी-विक्री दरांची सरासरी असेल.
- भारतीय रिझर्व्ह बँकेने पुरवठा होण्याच्या तारखेस संबंधित परकीय चलनाचे दर जाहीर न केल्यास विनिमय दर हा त्या तारखेला इतर कोणत्याही अधिकृत विक्रेत्याने प्रकाशित केल्याप्रमाणे संबंधित परकीय चलनाच्या खरेदी-विक्री दरांची सरासरी असेल.
नियम 34 (2) व्यवहारात कसे लागू केले जातील याची काही उदाहरणे :
उदाहरण 1. भारतातील एक कंपनी अमेरिकेतील कंपनीकडून सेवा खरेदी करते. सेवेसाठी दिलेली किंमत रु. 10,000 अमेरिकी डॉलर आहे. पुरवठ्याची तारीख 8 मार्च 2023 आहे. भारतीय रिझर्व्ह बँक 8 मार्च 2023 रोजी अमेरिकन डॉलरसाठी खालील दर जाहीर करते :
खरीदारीदर : रु. 75.00 विक्रयदर : रु. 75.25
खरेदी-विक्रीचे सरासरी दर रु. 75.125 आहेत. त्यामुळे जीएसटीसाठी या सेवेचे मूल्य रु. 75,125 रुपये आहे.
उदाहरण 2. भारतातील एक कंपनी युनायटेड किंग्डममधील एका कंपनीला सेवा पुरवते. या सेवेसाठी 5,000 पाऊंडचा विचार केला जात आहे. पुरवठ्याची तारीख 15 एप्रिल 2023 आहे. रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया 15 एप्रिल 2023 रोजी जीबीपीचे दर जाहीर करत नाही. तथापि, अधिकृत डीलर त्या तारखेला जीबीपीसाठी खालील दर प्रकाशित करतो :
खरेदी दर : रु. 95.00 विक्रयदर : रु. 95.25. खरेदी-विक्रीचे सरासरी दर रु. 95.125 आहेत. त्यामुळे जीएसटीसाठी या सेवेचे मूल्य रु. 4,75,625 रुपये आहे.
सामान्यत: पुरवठादाराला निर्यात पुरवठ्यासाठी परकीय चलनात पैसे मिळतात. या रकमेचे भारतीय चलनात रूपांतर करण्यासाठी खालील दर घेतले जातात :
मालाची निर्यात (सीमाशुल्क विभागाने खालीलपैकी आधी जारी केलेल्या अधिसूचनेवर आधारित) :
- चलन जारी करण्याची तारीख
- चलन जारी करण्याची शेवटची तारीख.
- आगाऊ / देयक प्राप्त होण्याची तारीख
सेवांची निर्यात(रिझर्व्ह बँकेच्या अधिसूचनेनुसार खरेदी-विक्री दराच्या सरासरीवर आधारित):
- चलन जारी करण्याची तारीख
- आगाऊ / देयक प्राप्त होण्याची तारीख
- सेवा प्रदान करण्याची तारीख (विहित कालावधीत चलन जारी न केल्यास)
टिप्पणी
- देय रक्कम आणि रक्कम प्राप्ती दरम्यान विनिमय दरातील चढ-उतारांमुळे पुन्हा कोणत्याही गोष्टीवर जीएसटी भरण्याची जबाबदारी नाही.
- एक्सपोर्ट इनव्हॉइसचा दिनांक शिपिंग बिलच्या तारखेशी जुळत नसल्यास, विनिमय दरातील चढउतारांसाठी एक जर्नल एंट्री केली पाहिजे.
